W całej historii ludzie szukali sposobów na złagodzenie wielu dolegliwości. Niektóre przetrwały tysiąclecia. Inne wyszły z użycia. Starożytna cywilizacja grecka (ok. 3000 pne-600 n.e.) przez wieki praktykowała różnorodne metody leczenia pod wpływem wzrostu populacji, handlu i konfliktów w całym regionie śródziemnomorskim. Medycyna w starożytności zmieniała się i ewoluowała w wyniku zmieniających się potrzeb, rozwoju medycyny i wymiany wpływów kulturowych. Dzięki zachowanym dokumentom możemy zbadać niektóre z pozornie dziwnych i ciekawych sposobów leczenia w starożytnej Grecji.
Ogólnie rzecz biorąc, medycyna w starożytności greckiej była kombinacją stosowania odżywiania, nawyków, leków ziołowych i chirurgii. W zależności od wiedzy lekarza i umiejętności, wynik był bardzo różny. Hipokrates (460-370 pne), znany ze swojej wpływowej pracy w medycynie i filozofii, zdefiniował naukę sztuki medycznej jako coś, co „można porównać do uprawy roślin”. Wyjaśnia, że „naszą naturalną zdolnością jest gleba; instrukcje, które nasi nauczyciele dają nam w nasionach; naszą podstawową edukacją jest sadzenie nasion we właściwym czasie; naszym miejscem badań są składniki pokarmowe pobierane przez sadzonki z otaczającego powietrza; [i] naszą ciężką pracą jest pielęgnacja roślin. Czas zapewnia silny wzrost” (McKeown, 2017, s. 20). Chociaż jego teoria podkreślała znaczenie dobrego nauczyciela i silnego oddania tej dziedzinie, istnieje wiele dowodów sugerujących, że starożytna medycyna grecka obejmowała również strategie niezdefiniowane medycznie, w tym przesądy, sny i astrologię.
Współczesne kultury mogą mieć mnóstwo tych pozornie dziwnych metod uzdrawiania widzianych przez przyszłe pokolenia. Trudno powiedzieć, jak te starożytne metody odbiły się echem w ówczesnej populacji i czy w ogóle były skuteczne. Ale uznanie kreatywności tych sposobów leczenia z pewnością daje nam świeże spojrzenie na siłę ludzkiej kreatywności i wyobraźni w opracowywaniu praktyk promujących zdrowie. Przyjrzyjmy się niektórym ciekawostkom medycznym starożytnej cywilizacji greckiej, zaczynając od odrobiny magii.
Zabobony, zaklęcia i czary
Magiczne królestwo przesądów, zaklęć i czarów było główną częścią starożytnej greckiej medycyny ziołowej. Magia, która może być zarówno działaniem, jak i uczuciem, może zostać wywołana intencją, modlitwą lub prośbą o energetyczny wpływ poza ludzkim zrozumieniem. Ci, którzy w starożytnej Grecji pracowali bezpośrednio z ziołami, zwłaszcza „wycinacze korzeni” (ῥιζοτόμοι / rhizotomoi) i „sprzedawcy narkotyków” (φαρμακοπῶλαι / pharmakopolai), wierzyli w potężną i nieprzewidywalną siłę rządzącą naturą. Zarówno ścinacze korzeni, jak i sprzedawcy narkotyków, którzy pracowali na targowisku lub agorze, cieszyli się reputacją osób o dużej wiedzy na temat medycyny roślinnej, a jednocześnie postrzeganych jako niegodne zaufania, dziwne, a może nawet śmieszne, szczególnie w przypadku niektórych stosowanych przez nich metod leczenia. zbioru i dystrybucji. W swoim podręczniku botanicznym Inquiry into Plants Teofrast (ok. 370 – ok. 287 p.n.e.) pisze, że „niektóre rzeczy, które mówią sprzedawcy narkotyków i wycinacze korzeni, są, jak sądzę, dość rozsądne, ale czasami tworzą taką pieśń i tańczą z ich przesadnymi twierdzeniami… Wydaje się niewiarygodnie naciągane, że na przykład piwonie wykopuje się tylko nocą, z obawy, że jeśli dzięcioł zobaczy człowieka podczas zbierania ich kwiatów, ryzykuje ślepotą podczas gdy dzięcioł widzi go, gdy odcina korzeń, może cierpieć na wypadnięcie odbytu” (1916/nd, 9.8).
Z perspektywy starożytnych lekarzy, zdefiniowanych przez takich lekarzy jak Hipokrates i Teofrasta, na lecznicze korzyści rośliny z pewnością nie mogło mieć wpływu czas ani sposób jej zebrania. Jednak ten przesąd był powszechnie wierzony wśród ich odpowiedników i był ściśle powiązany z magią, którą rzekomo posiadała ta roślina. Interpretacja znaków natury jako przekazów boskich z pewnością musiała być traktowana poważnie. Bo któż mógł wiedzieć, co bogowie próbowali im powiedzieć? Albo jakim katastrofom można by zapobiec, gdyby podjęli wszelkie niezbędne, choć z pozoru dziwaczne środki ostrożności? Kto odważyłby się podjąć takie ryzyko?
Zbadajmy dalej zastosowanie piwonii. Piwonia (Paeonia officinalis) była szeroko stosowana w medycynie i magii. Jako lekarstwo wywar z korzenia był używany do wywoływania lub regulowania krwawienia miesiączkowego, łagodzenia zapalenia nerek i żółtaczki, łagodzenia biegunki i usuwania łożyska po porodzie (Dioscorides i in., 2000). Te korzyści zdrowotne nie były oddzielone od jego magicznych mocy. Nawet wieki po tym, jak Teofrastus podzielił się swoją irytacją z powodu czasu zbiorów piwonii, lekarz Nicander (197-180 pne) napisał w swoim tekście medycznym Theriaka, że „gąbczaste korzenie świeżo wykopanej piwonii…” mogą być zawarte w przepisie jako „ ogólne panaceum” na wszelkie nieszczęścia (II wiek p.n.e./1953, s. 934-42). Nawet później, w De Materia Medica Dioscoridesa (40-90 n.e.), piwonia była noszona lub noszona na osobie, aby była „dobra na trucizny, czary, lęki, diabły i ich ataki”, a tam, gdzie roślina rosła na góry, zwłaszcza „gdzie były diabły, to je przepędzało” (Dioscorides i in., 2000, s. 530). To połączenie medycyny i magii nie mogło być łatwo rozdzielone i miało znaczenie dla wielu roślin stosowanych dla zdrowia w starożytności greckiej.
Istnieje wiele innych przykładów.
Według Pliniusza (23-79 n.e.) w Natural History „powiadają, że mięta leczy choroby dotykające śledzionę, pod warunkiem, że pacjent skosztuje jej w ogrodzie, prosto z rośliny, bez jej zrywania, przez dziewięć kolejnych dni . Żując go, powinien oświadczyć, że leczy jego śledzionę” (77/1952, s. 203).
Oprócz przesądów i magii, zaklęcia i magia były również powszechnymi praktykami. Wersety śpiewane zarówno w publicznych, jak i prywatnych rytuałach były wypisywane na amuletach, które miały chronić przed złem i nieszczęściem. Powszechnym napisem na amulet wspomagający trawienie było greckie słowo „pesse”, oznaczające „przetrawianie”, pisane trzykrotnie. Poważnym problemem były dolegliwości trawienne, a „nacisk na choroby wywodzące się z żołądka może być częściowo spowodowany częstotliwością zatruć pokarmowych i pasożytów jelitowych” (Frankfurter, 2019, s. 442). Modlitwa o dobre trawienie oznaczała modlitwę o dobre zdrowie.
Starożytne teksty również wskazywały na znaczenie zaklęć i modlitw w sporządzaniu preparatów ziołowych. Filozof Platon (ok. 427 p.n.e. – ok. 347 p.n.e.) pisze w swoim tekście Charmides: „Powiedziałem mu więc, że rzecz sama w sobie jest pewnym liściem, ale z lekarstwem wiąże się zaklęcie; a jeśli ktoś rzucił zaklęcie w momencie jego zastosowania, lekarstwo doskonale go uzdrowiło; ale bez uroku nie było skuteczności w liściu” (V wiek pne/1955, 155e). Chociaż nie precyzuje zaklęcia, które ma zostać wypowiedziane, istnieją przykłady tych zaklęć w innych tekstach, w tym w Papyri Graecae Magicae, zbiorze papirusów z grecko-rzymskiego Egiptu (ok. 100 pne – ok. 400 n.e.), wielu z nich które zostały napisane w starożytnej grece.
Prawdopodobnie najbardziej zabobonną praktyką ze wszystkich była praktyka plucia, która „chroni nas przed czarami magicznymi i złymi konsekwencjami spotkania osoby kulawej na prawą stopę. Zwyczajowo spluwa się trzy razy, aby zapewnić skuteczność jakiegokolwiek leku podczas jego podawania” (McKeown, 2017, s. 220). Czy to czary, czy głupoty, kto mógłby teraz powiedzieć, czy to naprawdę działało tysiące lat temu?
Uzdrowienie w snach
Nawet doświadczeni lekarze mówią, że powinniśmy zwracać baczną uwagę na sny. -Arystoteles O proroctwie przez sen (463a)
Medycyna w starożytnej Grecji również była pod wpływem świata snów. Sanktuaria i świątynie lecznicze, szczególnie ku czci Asklepiosa, znajdowały się w całym starożytnym imperium greckim, a archeolodzy zidentyfikowali ponad 700 miejsc (McKeown, 2017). Te ośrodki uzdrawiania przyciągały pielgrzymów szukających wsparcia w różnych dolegliwościach i problemach osobistych. Jeden z najsłynniejszych ośrodków leczniczych Asklepiosa znajdował się w Epidauros na Peloponezie w Grecji, gdzie zwiedzający wciąż mogą zwiedzać pozostałości budowli sanktuarium. Znany jako bóg medycyny, Asklepios udzielał uzdrawiającego dotyku podczas snu. W ramach przygotowań pacjent przeszedł proces oczyszczania, poszcząc jeden dzień i powstrzymując się od wina, kąpieli i masaży przez trzy (Carod-Artal, 2013). Abaton był specjalnym obszarem sanktuarium dla ich „inkubacji snów”, gdzie otrzymywali instrukcje i byli leczeni podczas snu.
W Epidauros odkryto archeologiczne pozostałości stel, czyli dużych marmurowych płyt, które ujawniły starożytne greckie inskrypcje szczegółowo opisujące sposób postępowania z pacjentem podczas wizyty (Błaśkiewicz, 2014). Niektóre z tych środków zawierały odniesienia do preparatów ziołowych; odwary, maści i okłady, choć żaden nie podaje szczegółowych informacji na temat zastosowanych ziół (Błaśkiewicz, 2014). Jest to niefortunne dla współczesnych zielarzy, którzy chcą zrozumieć praktyki lecznicze starożytnych Greków. Ale biorąc pod uwagę, że była to święta przestrzeń uzdrawiania z bezpośrednim duchowym połączeniem z Asklepiosem, te lekarstwa przygotowane przez kapłanów były z pewnością świętą i tajemniczą częścią podróży ku uzdrowieniu. Chorzy, którzy przybyli z bliska iz daleka, zdawali się nie wątpić w moc boga w leczeniu ich bólu.
Asklepios był synem Apolla, boga słońca i proroctwa, i Coronis, śmiertelnej kobiety. W dziełach sztuki jest często przedstawiany trzymający laskę z owiniętym wokół niej świętym wężem, reprezentującym mądrość i uzdrowienie. Asklepios miał pięć córek, z których każda była związana z innym elementem zdrowia: Hygieia, bogini czystości; Iaso, bogini zdrowienia; Aceso, bogini procesu uzdrawiania; Aegle, bogini dobrego zdrowia; i Panacea, bogini uniwersalnego lekarstwa. On i jego córki reprezentowali złożoność medycyny starożytnej Grecji oraz szerokie i celowe podejście starożytnych Greków do osiągnięcia i utrzymania dobrego zdrowia.
Oprócz otrzymywania świętej komunikacji podczas snu, warunki panujące w sanktuariach sprzyjały również połączeniu z boskim ja, psychiką, która „nie tylko wie, jak podtrzymywać dobre samopoczucie fizyczne, umysłowe, emocjonalne i duchowe, ale także ma boskie połączenie z wewnętrznym bogiem uzdrowicielem” (Błaśkiewicz, 2014, s.56). Starożytni Grecy rozumieli moc najgłębszego ja, aby przyczynić się do własnego uzdrowienia, a sanktuaria zapewniały warunki do osiągnięcia tej wewnętrznej pracy. Z tego właśnie połączenia pracy z boskim bogiem i boskim ja, starożytni Grecy wierzyli, że pochodzi prawdziwe uzdrowienie.
Pismo w gwiazdach
Astronomia nie odgrywa małej roli w medycynie, ale bardzo dużą rolę. -Hipokrates, Airs, Waters, Places 2 (2.14, 16-18)
Starożytni Grecy również przypisywali znaczenie gwiazdom. Wielu starożytnych autorów pisało o związku między astronomią a medycyną. Na przykład Klaudiusz Ptolemeusz (ok. 100-178 n.e.) był słynnym matematykiem, astrologiem i astronomem ze starożytnej Aleksandrii w Egipcie w czasach Cesarstwa Rzymskiego. W swoim tekście Tetrabiblos, co oznacza „cztery księgi”, napisał o związku części ciała z planetami niebieskimi i gwiazdami. Ten popularny tekst, napisany w starożytnej grece, rozprzestrzenił się w regionie Morza Śródziemnego przez wieki i zawierał następujące podstawowe skojarzenia (3.12.147):
Planeta / Gwiazda
Część ciała / Zmysł
Słońce
zmysł wzroku, mózg, serce i wszystkie części ciała po prawej stronie
Księżyc
zmysł smaku, żołądek, macica i wszystkie części ciała po lewej stronie
Saturn
prawe ucho, śledziona, pęcherz moczowy, flegma i kości
Jowisz
zmysł dotyku, płuca, tętnice, nasienie
Mars
lewe ucho, nerki, żyły, narządy płciowe
Wenus
węchu, wątroby i mięśni
Rtęć
zmysł mowy, rozum, język, żółć i pośladki
Tekst Ptolemeusza zawierał szczegółowe analizy i opisy sił astralnych, w tym znaków zodiaku, z rozdziałami zatytułowanymi „O mocy planet”, „O urazach i chorobach ciała”, „O jakości duszy” i „ O jakości śmierci” (II wiek/1940). Jego idee były uważane za szanowaną naukę aż do okresu renesansu, wieki po jego śmierci.
Wcześniej w starożytności nieznany autor Regimen (ok. 400 pne), tekstowej części Korpusu Hipokratesa, podał szczegóły dotyczące związku ciała z cyklami astralnymi. Człowiek, jak pisali, został „stworzony na wzór całości”, a zatem zdrowie było związane z „zgodnością między strukturą mikrokosmosu i makrokosmosu” (Jouanna, 2012, s. 195 i s. 222). Starożytny grecki filozof Platon (428-348 pne) przedstawił podobne teorie w swoim tekście Timajos, napisanym ok. 360 p.n.e., w którym opisuje, jak dusza porusza się po kołowych obrotach, podobnie jak obracają się planety. Dalej łączy te rotacje z czterema humorami starożytnej medycyny greckiej. Tak więc choroby duszy można przypisać niezdrowemu stanowi ciała, w którym nastroje w ciele były niezrównoważone i nie płynęły. Platon dalej argumentuje, że praktykowanie niezdrowych nawyków i gromadzenie tych płynów humoralnych w organizmie może prowadzić do złego wpływu na inteligencję.
Chociaż niewiele pozostało z tych teorii we współczesnych praktykach ziołowych, niebiański wpływ starożytnych Greków pozostaje nienaruszony w wielu konstelacjach nocnego nieba, wiecznie się obracając.
Inne ciekawe sposoby leczenia
Być może jedną z bardziej nieoczekiwanych – i osobliwych – metod uzdrawiania w starożytnej Grecji było włączenie muzyki. Często stosowano muzykoterapię, aby złagodzić zarówno ból fizyczny, jak i psychiczny. Kojące melodie fletu stosowano na przykład w leczeniu ukąszeń żmij lub „gdy ból w biodrach jest szczególnie silny” (Gellius, II w./1927, 13.3). Chociaż z pewnością nie jest to lekarstwo na wszystko, metoda muzykoterapii sugerowała, że ludzki umysł i ludzkie ciało są ściśle ze sobą powiązane, a zatem istnieje ścisły związek między chorobami fizycznymi i psychicznymi oraz środkami zaradczymi.
Być może nie jest zaskakujące, że Apollo był starożytnym bogiem zarówno muzyki, jak i uzdrawiania. Był jednym z dwunastu olimpijczyków rządzących z Olimpu w środkowej Grecji i oprócz muzyki i zdrowia był także bogiem przepowiedni, łucznictwa, słońca i sztuki. Muzykę śpiewano w starożytnej Grecji podczas obchodów urodzaju i zdrowia, w obrzędach chroniących przed chorobami i wdzięczności za przemijanie nieszczęść. Oddawanie czci bogu za jego boską rękę w ludzkim zdrowiu melodyjnymi dźwiękami starożytnych instrumentów i głosów było praktyką, która z pewnością mogła wspomagać leczenie wszelkich dolegliwości.
Na zakończenie,
Starożytni Grecy polegali na różnych metodach uzdrawiania, aby złagodzić swój ból i cierpienie na świecie. Chociaż żaden z tych środków nie może być lekarstwem na wszystko we współczesnym zastosowaniu, dają one wgląd w to, jak starożytni ludzie dążyli do dobrego zdrowia i szczęścia. Połączenie magicznych przesądów, lekarstw ze świata snów, astronomii i muzyki w starożytnej medycynie i ziołolecznictwie być może może pomóc współczesnym zielarzom i holistycznym praktykom rozważyć możliwości zdrowia i uzdrawiania w świecie, który wciąż obraca się wokół tych samych aspiracji.
Aby dowiedzieć się więcej o historii i mitologii ziół, zobacz:
Historia, mitologia i ofiary głogu ~ 153 ~
REFERENCJE
Carod-Artal, F. (2013). Rośliny psychoaktywne w starożytnej Grecji. Neurosciences and History, 1(1): 28-38.
Błaśkiewicz, M. (2014). Uzdrawiające sny w Epidauros: analiza i interpretacja epidaurskiej iamaty. Miscellanea Anthropologica et Sociologica 15 (4): 54–69. ~ 153 ~
~ 152 ~ Dioscorides, P., Osbaldeston, TA i Wood, RP (2000). De materia medica: Bycie ziołowym z wieloma innymi materiałami leczniczymi: napisane po grecku w pierwszym wieku naszej ery: nowa indeksowana wersja we współczesnym języku angielskim. Johannesburg: IBIDIS.
Gellius, C. (1927). Noce na poddaszu. (J. Rolfe, tłum.). Cambridge, MA: Loeb Classical Library. (Oryginalna praca opublikowana w II wieku).
Kotansky, R. (1991). Zaklęcia i modlitwy o zbawienie na wyrytych greckich amuletach. W C. Faraone i D. Obbink (red.). Magika Hiera: Magia i religia starożytnej Grecji. (s. 107-137). Nowy Jork: Oxford University Press.
Frankfurther, D. (2019). Przewodnik po studiach nad magią starożytną (religie w świecie grecko-rzymskim). Leiden: Brill.
Jouanna, J. (2012). Medycyna grecka od Hipokratesa do Galena. Leiden, Holandia: Brill.
McKeown, JC (2017). Gabinet starożytnych ciekawostek medycznych. Nowy Jork: Oxford University Press.
Nicander z Kolofonu. (1953). Theriaka. (A. Gow i A. Scholfield, tłum.). (Oryginalna praca opublikowana w II wieku pne). Pobrane z http://attalus.org/poetry/theriaca.html
Platon. (1955). Platon w dwunastu tomach. (WRM Lamb, tłum.) Cambridge, MA: Harvard University Press. (Oryginalna praca opublikowana w V wieku pne). Pobrane z http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0176%3Atext%3DCharm.%3Asection%3D155e.
Pliniusz Starszy. (1950). Historia naturalna. (H. Rackham, WHS Jones i D. Eichholz, tłum.). Cambridge: Harvard University Press. (Praca oryginalna opublikowana 77 n.e.).
Ptolemeusz, C. (1940). Tetrabiblos. (FE Robbins, tłum.). Cambridge, MA: Harvard University Press. (Praca oryginalna opublikowana w II wieku n.e.).
Scarborough, J. (1991). Farmakologia świętych roślin, ziół i korzeni. W C. Faraone i D. Obbink (red.). Magika Hiera: Magia i religia starożytnej Grecji. (s. 138-171). Nowy Jork: Oxford University Press.
Teofrast. (1916). Zapytanie o rośliny (tom I, księgi 1-5). (Hort, AF, tłum.). Cambridge: Harvard University Press. (Oryginalna praca opublikowana nd).
