Góry Andów są domem dla co najmniej 20 000 endemicznych gatunków roślin andyjskich (Myers i in., 2000, cytowane przez Cueva-Agila i in. al., 2019). W Ekwadorze ekoregion lasów górskich Wschodniej Kordyliery Prawdziwej szczyci się do 8000 różnych gatunków roślin (Richter i in., 2009). Południowa część kraju, zwłaszcza prowincje Loja i Zamora-Chinchipe, jest szczególnie bioróżnorodna (Brehm i in., 2008). Wynika to z wielu różnych mikroklimatów, które są tworzone przez bardzo zróżnicowaną topografię, która obejmuje doliny, wysokie góry i region międzyandyjski, znany również jako Sierra (Richter, 2003, cytowany przez Cueva-Agila i in., 2019).
Tam, gdzie mieszkam w południowym Ekwadorze (w prowincji Loja), w rogu eko-sanktuarium na skraju Parku Narodowego Podocarpus, jest niesamowita różnorodność roślin użytkowych. Kilka z moich ulubionych to matico (Piper aduncum), calaguala (Polypodium leucotomos), sangre del drago (Croton lechleri) i cascarilla (Cinchona officinalis i C. pubescens). Są to jedne z najpopularniejszych roślin pochodzących z tego regionu, które są cenioną częścią lokalnej farmakopei.
Rośliny andyjskie i ich zastosowanie w ziołach
Piper aduncum (https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Piper_aduncum.jpg) João Medeiros, CC BY 2.0 (https://creativecommons.org/licenses/by/2.0)
Matico (Piper aduncum)
Piper aduncum, powszechnie znany jako matico, należy do rodziny Piperaceae (pieprz), która obejmuje około 3600 gatunków, które rosną powszechnie w subtropikalnych i tropikalnych regionach świata (Encyclopaedia Britannica, 2018). Jedną z bardziej znanych roślin z tej rodziny jest Piper nigrum, z którego wytwarza się pieprz czarny. Wielu miłośników ziół w Ameryce Północnej zna również Piper methysticum, czyli kava kava. Piper aduncum pochodzi z Ameryki Środkowej i Południowej. Jest to dość małe, krzewiaste drzewo o smukłych, owalnych liściach i sękatych gałęziach. Cała roślina jest aromatyczna, z wyraźnym pieprznym zapachem. Kwiaty tworzą się na opadających białawych kolcach. Często znajduję matico rosnące dziko w pobliżu górskich potoków i strumieni w pobliżu naszego domu.
Matico jest od dawna używane przez tradycyjnych uzdrowicieli na rany, choroby nerek, biegunkę, ból brzucha, wrzody, reumatyzm, czyraki i infekcje skóry; herbata była używana do łagodzenia skurczów menstruacyjnych, zatrzymywania krwotoków oraz jako środek wzmacniający ogólny stan zdrowia (De La Torre i in., 2008). W Ekwadorze jest najczęściej stosowany do wspomagania gojenia się skaleczeń, ukąszeń owadów, stanów zapalnych skóry i otarć. Napar z liści jest często stosowany do przemywania ran, ale zmiażdżone świeże liście lub proszek z liści można również stosować miejscowo.
Współczesne badania wspierają te tradycyjne zastosowania. Wiele badań wykazało, że matico ma właściwości przeciwbakteryjne (Okunade i in., 1998), w tym przeciwdrobnoustrojowe działanie olejku eterycznego matico na Staphylococcus epidermis, S. aureus i Pseudomonas aeruginosa, które przyczyniają się do infekcji ran (Taher i in., 2020) .
W ekwadorskiej i peruwiańskiej medycynie ludowej matico pije się w herbacie w przypadkach biegunki. Jego właściwości przeciwdrobnoustrojowe i ściągające sprawiają, że doskonale nadaje się do tego zastosowania. Współczesne badania wykazały również, że olejek eteryczny z P. aduncum rozcieńczony i stosowany miejscowo łagodzi biegunkę wywołaną przez Escherichia coli (Taher et al., 2020).
Kilka badań wykazało właściwości przeciwgrzybicze różnych ekstraktów z matico, zazwyczaj liści (Guerrini i in., 2009; Hastuti i in., 2017; Navicckiene i in., 2006; Okunade i in., 1998; Santos i in. al., 2013).
Matico jest rośliną obficie występującą, nie mającą problemów ze zrównoważonym rozwojem i faktycznie w niektórych miejscach jest uważana za inwazyjną. Tym bardziej warto wykorzystać jego dobroczynne właściwości jako alternatywę dla zagrożonych ziół.
W naszym gospodarstwie matico najczęściej stosujemy do przemywania podrażnionej skóry i ran. Kąpaliśmy nią naszego konia z gąbką, gdy cierpiał na zadrapania, rany i swędzenie skóry spowodowane pasożytami zewnętrznymi. Lubię też robić mocny napar i po ostygnięciu wlewać go do butelki ze spryskiwaczem, aby można było nim spryskiwać ukąszenia owadów, czyraki i wysypki lub stosować jako aromatyczny tonik do twarzy. Matico to również wspaniały dodatek do maści, a wielu lokalnych zielarzy dodaje go do kremów i maści. Lubię też dodawać go do botanicznych mydeł do ciała.
Calaguala (Phlebodium aureum, syn. Polypodium leucotomos)
Calaguala (wymawiane jako „kallawalla”) to kolejna ważna roślina w południowym regionie Ekwadoru. Polypodium leucotomos (powszechnie używany dwumian, który jest synonimem jego obecnie akceptowanego dwumianu) to tropikalna paproć z rodziny Polypodiaceae. Liście i kłącza są wykorzystywane ze względu na swoje właściwości lecznicze.
W Ameryce Południowej okłady z kalaguali stosuje się w leczeniu egzemy i łuszczycy (Winkelmann i in., 2015). Współczesne ekwadorskie zastosowanie ludowe obejmuje gotowanie korzenia w celu przygotowania herbaty, którą pije się z korzyścią dla nerek lub zaparzanie jej w occie do stosowania jako tonik.
Dostępne są skomercjalizowane ekstrakty z P. leucotomos, w tym Fernblock®, wodna ekstrakcja liści stosowana ze względu na właściwości fotoochronne. Badania kliniczne na ludziach wykazały, że ekstrakt z rośliny zmniejsza negatywne skutki ekspozycji na promieniowanie UV (Kohli i in., 2017; Nestor, 2015); badania in vivo i in vitro wykazały, że faktycznie pomaga zatrzymać śmierć komórek wywołaną promieniowaniem UV (Gonzalez i in., 2007).
W swoim badaniu Parrado et al. (2020) doszli do wniosku, że właściwości fotoochronne P. leucotomos zostały dobrze wykazane w wielu badaniach, w tym w badaniach klinicznych na ludziach, i są wspierane przez jego działanie przeciwutleniające, przeciwzapalne i wzmacniające odporność. W przeglądzie wielu badań przeprowadzonych na ekstraktach z tej rośliny, Berman i in. (2016) doszli do wniosku, że istnieje kilka różnych mechanizmów ich właściwości fotoochronnych, w tym zmniejszanie stresu oksydacyjnego i uszkodzeń DNA, zatrzymywanie immunosupresji wywołanej promieniowaniem UV oraz hamowanie odpowiedzi zapalnej wywołanej ekspozycją na promieniowanie UV. Właściwości fotoochronne doustnego ekstraktu z P. leucotomos mogą być szczególnie przydatne dla osób, które są odporne na miejscowe stosowanie filtrów przeciwsłonecznych (Berman i in., 2016).
str. leucotomos spowalnia również przedwczesne starzenie się skóry, które jest spowodowane długotrwałym i powtarzającym się nasłonecznieniem. Jego właściwości przeciwzapalne i przeciwutleniające chronią komórki skóry przed uszkodzeniem przez światło UV, co może redukować zmarszczki, drobne linie i skórzastą skórę (Pourang i in., 2021).
W Ekwadorze kłącze calaguala jest dostępne w sprzedaży na większości tradycyjnych rynków i jest dobrze znane jako korzystne dla chorób skóry. Dodawałam korzeń calaguala do kremów na suchą, swędzącą i wysypkową skórę. W handlu P. leucotomos jest dostępny w postaci kapsułek jako suplement diety i jest dodawany do filtrów przeciwsłonecznych.
Sangre del drago (Croton lechleri)
Croton lechleri to drzewo z rodziny wilczomleczowatych (Euphorbiaceae), które pochodzi z północno-zachodniej Ameryki Południowej. Powszechnie znany jako Sangre del drago w Ekwadorze, znany jest również jako smocza krew lub sangre del grado w Peru. Jest to średniej wielkości drzewo o liściach w kształcie serca, które rośnie w Andach, szczególnie w Ekwadorze, Peru, Boliwii i Kolumbii. Podczas cięcia kora wydziela czerwony sok, który jest ceniony ze względu na swoje właściwości lecznicze.
Istnieje około 800 gatunków z rodzaju Croton, rozprzestrzenionych od południowego Meksyku i Ameryki Środkowej po Amerykę Południową; Andy charakteryzują się dużą różnorodnością gatunków Croton, z których wiele ma użyteczne właściwości (Coy Barrera i in., 2016).
Nazwa sangre del drago jest również używana do opisania kilku innych gatunków Croton, w tym C. salutaris i C. palanostigma, z których wszystkie mają charakterystycznie czerwony sok i mogą być używane zamiennie (PFAF Plant Database, b.d.b).
C. lechleri od dawna jest stosowany w ziołolecznictwie ludowym na kilka dolegliwości, w tym na rany, przewlekłą biegunkę, zapalenie błony śluzowej żołądka, wrzody, grypę, zapalenie migdałków, oparzenia, zapalenie dziąseł, zapalenie migdałków, reumatyzm i inne (Coy Barrera i in., 2016; Namjoyan i in., 2016 ;Ramirez, 2003). Stosowano go również przy porodzie – jako kąpiel dopochwową przed i po porodzie oraz w celu zatrzymania krwotoku poporodowego (Taylor, 2005).
Czerwony sok był szeroko stosowany przez rdzenną ludność Ekwadoru i Peru do łagodzenia ran i wrzodów. Sok jest malowany bezpośrednio na rany, aby zatrzymać krwawienie, skrócić czas gojenia i stworzyć barierę ochronną, która pomaga uszczelnić ranę i odeprzeć infekcję; może być stosowany na skaleczenia, zadrapania, ukąszenia i użądlenia owadów oraz inne choroby skóry (Taylor, 2005). Należy zauważyć, że sok tymczasowo zmieni kolor skóry na brązowo-czerwony i może trwale poplamić ubranie.
Badania wykazały, że sangre del drago ma właściwości immunomodulujące, przeciwzapalne i przeciwutleniające (Namjoyan i in., 2016), a także właściwości przeciwdrobnoustrojowe, przeciwgrzybicze, przeciwwirusowe (Pona i in., 2019) oraz właściwości przeciwbakteryjne (Chen i in., 1994; Corrales Ramírez i in., 2013; Gallardo Vásquez i Mejía, 2015). Randomizowane, podwójnie ślepe, kontrolowane placebo badanie kliniczne przeprowadzone na 60 pacjentach, którzy przeszli usuwanie znaczników skórnych, wykazało, że krem ze smoczej krwi (wykonany z 15% etanolowego ekstraktu z C. lechleri) znacznie poprawił czas gojenia się ran w całym procesie gojenia ; w dniu 14 rany osób w grupie terapeutycznej wygoiły się w 95,73% w porównaniu do 78,10% w grupie placebo (Namjoyan i in., 2016). Dalsze badania wykazały, że sangre del drago sprzyja powstawaniu blizn i zwiększa produkcję kolagenu, pomagając w szybkiej regeneracji skóry (Pona i in., 2019).
Próba kliniczna wykazała, że balsam sangre del drago znacznie złagodził swędzenie, obrzęk, ból i zaczerwienienie po ukąszeniach mrówek ognistych, których doznali uczestnicy podczas badania; wiadomo, że ukąszenia mrówek ognistych powodują ból i intensywne swędzenie, które mogą utrzymywać się tygodniami (Jones, 2003).
Ponadto ponad 90% uczestników otrzymujących dawkę 250 mg dwa razy dziennie w badaniu klinicznym oceniającym skuteczność sangre del drago w leczeniu biegunki podróżnych wykazało częściową lub całkowitą poprawę objawów (w tym złego samopoczucia, gorączki, nudności, wzdęć, skurcze i parcie na mocz) w ciągu pierwszych 24 godzin (Jones, 2003). Sok ma niską toksyczność, a preparaty stosowane w badaniach klinicznych były na ogół dobrze tolerowane przez uczestników (Jones, 2003); należy unikać dużych dawek wewnętrznych (Ramirez, 2003). Sok ma niską toksyczność, a preparaty stosowane w badaniach klinicznych były na ogół dobrze tolerowane przez uczestników (Jones, 2003); należy unikać dużych dawek wewnętrznych (Ramirez, 2003).
Sok z sangre del drago był tradycyjnie stosowany na zainfekowane dziąsła. Mieszkańcy Quichua mieszkający we wschodnim Ekwadorze używają kawałka bawełny nasączonego sokiem, aby złagodzić ból zęba spowodowany ekstrakcją i ubytkami (Jones, 2003).
Sangre del drago jest łatwo dostępne w sprzedaży tutaj, w Ekwadorze, od ulicznych i targowych sprzedawców, którzy sprzedają małe butelki z zakraplaczem czerwonego soku. Najlepiej kupować ze źródła, o którym wiesz, że zostało zebrane w sposób zrównoważony, aby mieć pewność, że zadbano o ułatwienie regeneracji obszarów pożniwnych. Sangre del drago nie jest obecnie uważane za gatunek zagrożony ani zagrożony, a rozważne praktyki pozyskiwania są niezbędne, aby tak pozostało. W peruwiańskiej i ekwadorskiej Amazonii istnieją społeczności tubylcze, które pracują nad pozyskiwaniem lateksu przy użyciu najbardziej wydajnych metod, a także aktywnie zalesiają, aby zapewnić długowieczność gatunku (King, 2020).
Sangre del drago sok jest szeroko zalecany do stosowania miejscowego na rany i ukąszenia owadów i słyszałem, jak miejscowe matki zalecają przyjmowanie go również wewnętrznie na biegunkę. Osobiście używam go najczęściej ze względu na jego wspaniałe właściwości gojenia ran. Nakładam go miejscowo na skaleczenia, zadrapania, ukąszenia owadów itp. Używałem go również na moich psach i królikach, z doskonałymi wynikami. Zawsze trzymamy małą butelkę z zakraplaczem pełną czerwonego soku na naszej półce z lekami.
Cascarilla (Cinchona officinalis & C. pubescens)
Cinchona to drzewo z rodziny Rubiaceae (kawa) występujące w zachodniej części Ameryki Południowej. Najbardziej znany jest ze swojego alkaloidu, chininy, który jest ekstrahowany z kory (Bown, 1995, cytowany w PFAF Plant Database, b.d.a).
Gatunki Cinchona są szeroko rozpowszechnione w środkowych i północnych Andach, z zauważalną koncentracją różnych gatunków w południowym Ekwadorze. Jednak z powodu niesamowitej eksploatacji historycznej wiele z tych gatunków prawie zniknęło z ich rodzimych obszarów. Gatunki Cinchona zostały wprowadzone do innych regionów tropikalnych w celu produkcji chininy. Uprawiano je w Indiach, Indonezji, Afryce, Meksyku i na niektórych wyspach Pacyfiku (Jäger, 2011). Obecnie populacje tubylcze odczuwają skutki utraty siedlisk z powodu wylesiania w celu systematycznego przekształcania rodzimych lasów w pastwiska lub plantacje sosnowo-eukaliptusowe (Tapia-Armijos i in. 2015 za: Cueva-Agila i in., 2019).
Cascarilla, czasami nazywana korą Loja lub korą peruwiańską, jest najbardziej znana ze swojego zastosowania w przypadku gorączki i malarii. Kora jest gorzka i ściągająca i zawiera różne alkaloidy, w szczególności chininę. Kora zwykle zawiera około 16% chininy (w przeliczeniu na całkowitą masę kory), ale odsetek ten może się różnić (między 6-10%) w zależności od rodzaju użytego gatunku chininy (Raza i in., 2021).
Korę można przygotować na różne sposoby, włączając tabletki, nalewki, płynne ekstrakty i proszki. W medycynie tradycyjnej był stosowany wewnętrznie w przypadku malarii, nerwobólów, skurczów mięśni, hemoroidów i migotania przedsionków (Bown, 1995, cytowany w PFAF Plant Database, b.d.a). Płynny ekstrakt był używany do przeciwdziałania pijaństwu. Ekstrakty z kory Cascarilla są również dobrze znane jako gorzki środek aromatyzujący w wodzie tonizującej i napojach gazowanych.
Nie jest jasne, czy rdzenni mieszkańcy używali cascarilla na gorączkę; niektórzy autorzy twierdzą, że używano go przed przybyciem Hiszpanów na gorączkę, a inni twierdzą, że miejscowe populacje nie były świadome jego właściwości przeciwgorączkowych (Jäger, 2011). Hiszpańscy po raz pierwszy udokumentowali właściwości lecznicze cascarilli około 1630 r., a kora była coraz częściej wykorzystywana w przypadku okresowych gorączki (co ostatecznie nazwano malarią) w drugiej połowie XVII wieku (Cueva-Agila i in., 2019). Kora Cinchona została wprowadzona do Farmakopei Londyńskiej jako „Cortex Peruvianus” (kora peruwiańska) w 1677 r. (Jäger, 2011). Do 1820 roku naukowcy wyizolowali chininę z kory (Permin i in., 2016).
Należy zachować ostrożność podczas używania tego zioła, ponieważ przedawkowanie może spowodować ból głowy, wysypkę, ból brzucha i uszkodzenie układu nerwowego prowadzące do głuchoty i ślepoty (PFAF Plant Database, b.d.a; Raza et al., 2021). Unikaj dużych i zbyt częstych dawek.
Chociaż mam butelkę nalewki z cascarilli w mojej aptece, najczęściej konsumuję cascarillę w postaci lokalnie wytwarzanego rzemieślniczego toniku, którym delektuję się od czasu do czasu z odrobiną ginu. Ponieważ dzikie populacje są tak uszczuplone, uważam, że najlepiej jest oszczędnie zbierać to silne zioło. W eko-sanktuarium rośnie kilka drzewek cascarilla, a opieka nad nimi to przyjemność. Są to urocze drzewa o słodkich, małych rurkowatych różowych kwiatach, które często odwiedzają kolibry.
Na zakończenie,
Matico (Piper aduncum), calaguala (Polypodium leucotomos), sangre del drago (Croton lechleri) i cascarilla (Cinchona officinalis i C. pubescens) to tylko niektóre z wielu unikalnych roślin rosnących w Andach, które są rodzime do eko-sanktuarium, którego współzarządzam. Zioła te są ważną częścią lokalnej farmakopei i mają wiele tradycyjnych zastosowań, które są dobrze poparte nowoczesnymi badaniami.
REFERENCJE
Berman, B., Ellis, C. i Elmets, C. (2016). Polypodium leucotomos – Przegląd podstawowych ustaleń śledczych. Journal of Drugs in Dermatology, 15(2), 224-228. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5189711/
Brehm, G., Homeier, J., Fiedler, K., Kottke, I., IIIig, J., Nöske, N.M. … i S.W. Breckle. (2008). (2008) Górskie lasy deszczowe w południowym Ekwadorze jako hotspot różnorodności biologicznej – ograniczona wiedza i rozbieżne wzorce. W: Beck E., Bendix J., Kottke I., Makeschin F., Mosandl R. (EEds..) Gradienty w tropikalnym ekosystemie górskim Ekwadoru. Badania ekologiczne (analiza i synteza), tom 198. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/978-3-540-73526-7_2
Chen, Z.P. Cai, Y. i Phillipson, D. (1994). Badania nad właściwościami przeciwnowotworowymi, przeciwbakteryjnymi i gojącymi rany Smoczej Krwi. Planta Medica, 60(6), 541-545. https://doi.org/10.1055/s-2006-959567
Corrales Ramírez, L., Castillo Castañeda, A. i Melo Vargas, A. (2013). Evaluación del potencial antibacterial in vitro de Croton lechleri frente aislamientos Bacterios de pacientes con úlceras cutáneas. Nowa, 11(19), 51-63. http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1794-24702013000100006&lng=en&tlng=es.
Coy Barrera, Kalifornia, Constanza Gómez, D. i Castiblanco, FA. (2016). Importanciamedical del género Croton (euphorbiaceae). Revista Cubana de Plantas Medicinales, 21(2), 234-247. http://scielo.sld.cu/pdf/pla/v21n2/pla11216.pd
Cueva-Agila, A., Vélez-Mora, D., Arias, D., Curto, M., Meimberg, H., & Brinegar, C. (2019). Charakterystyka genetyczna fragmentarycznych populacji Cinchona officinalis L. (Rubiaceae), zagrożonego drzewa lasów chmurowych północnych Andów. Genetyka drzew i genomy, 15 (81). https://doi.org/10.1007/s11295-019-1393-y
De La Torre L., Navarrete H., Muriel MP, Maciá M., Balslev, H. (2008). Enciclopedia de las plantas útiles en Ekwador. Escuela de Ciencias Biológicas de la Pontífica Universidad Católica del Ecuador & Herbario AAU del Departamento de Ciencias Biológicas de la Universidad de Aarhus. https://www.researchgate.net/profile/Hugo-Navarrete-4/publication/310828407_Enciclopedia_de_las_Plantas_Utiles_del_Ecuador/links/583897f608ae3a74b49d1ca5/Enciclopedia-de-las-Plantas-Utiles-del-Ecuador.pdf?origin ~1~3publication
Gallardo Vásquez, G.J. & Mejía, L.B. (2015). Efecto cicatrizante del gel elaborado del látex de Croton lechleri „Sangre de Drago”. Revista Científica Ciencia Médica, 18(1). http://www.scielo.org.bo/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1817-74332015000100003
Gonzalez, S., Alonso-Lebrero, JL, Del Rio, R., & Jaen, P. (2007). Ekstrakt z Polypodium leucotomos: nutraceutyk o właściwościach fotoochronnych. Narkotyki dnia dzisiejszego (Barcelona, Hiszpania: 1998), 43 (7), 475–485. https://doi.org/10.1358/dot.2007.43.7.1062667
~ 152 ~ Guerrini, A., Sacchetti, G., Rossi, D., Paganetto, G., Muzzoli, M., Andreotti, E., Tognolini, M., Maldonado, ME i Bruni, R. (2009) . Bioaktywności olejków eterycznych Piper aduncum L. i Piper obliquum Ruiz & Pavon (Piperaceae) ze wschodniego Ekwadoru. Toksykologia środowiskowa i farmakologia, 27(1), 39-48. https://doi.org/10.1016/j.etap.2008.08.002
Hastuti, USA, Irsadul Ummah, Y.P. i Khasanah, H.N. (2017). Aktywność przeciwgrzybicza ekstraktu etanolowego z liści Piper aduncum i Peperomia pellucida przeciwko Candida albicans. Materiały konferencyjne AIP, 1844. https://doi.org/10.1063/1.4983417
Jäger, H. (2011). Cinchona pubescens. Enzyklopädie der Holzgewächse, 1-13. https://www.brown.edu/Research/Sax_Research_Lab/Documents/PDFs/Jäger11%20Cinchona%20pubescens%20monograph.pdf
Jones, K. (2003). Recenzja Sangre de Drago (Croton lechleri) – Południowoamerykański sok drzewny w leczeniu biegunki, stanów zapalnych, ukąszeń owadów, infekcji wirusowych, ran: tradycyjne zastosowania i badania kliniczne. The Journal of Alternative and Complementary Medicine, 9(6). https://doi.org/10.1089/107555303771952235
King, S.R. Zrównoważone zbieranie smoczej krwi (Croton lechleri) w Peru. (2020). Gram ziołowy, 125, 44-57. https://www.herbalgram.org/resources/herbalgram/issues/125/table-of-contents/hg125-feat-croton/
Kohli, I., Shafi, R., Isedeh, P., Griffith, JL, Al-Jamal, MS, Silpa-Archa, N., … Hamzavi, IH (2017). Wpływ doustnego ekstraktu Polypodium leucotomos na odpowiedź ultrafioletową B: badanie kliniczne na ludziach. Journal of American Academy of Dermatology, 77(1), 33–41.e1. https://doi.org/10.1016/j.jaad.2017.01.044
Namjoyan, F., Kiashi, F., Moosavi, ZB, Fatemeh Saffari, F., & Makhmalzadeh, B.S. (2016). Skuteczność kremu z krwi smoka na gojenie się ran: randomizowane, podwójnie ślepe, kontrolowane placebo badanie kliniczne. Journal of Traditional and Complementary Medicine, 6(1), 37-40. https://doi.org/10.1016/j.jtcme.2014.11.029
Navicckiene, HD, Morandim, AA., Alécio, AC, Regasini, LO, Bergamo, DC, Telascrea, M., … Kato, MJ (2006). Skład i działanie przeciwgrzybicze olejków eterycznych z Piper aduncum, Piper arboreum i Piper tuberculatum. Química Nova, 29(3), 467-470. https://doi.org/10.1590/S0100-40422006000300012
Nestor, MS, Berman, B., & Swenson, N. (2015). Bezpieczeństwo i skuteczność doustnego ekstraktu Polypodium leucotomos u zdrowych osób dorosłych. The Journal of Clinical and Aesthetic Dermatology, 8(2),19-23. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4345929/
Okunade, AL, Hufford, C., Clark, AM i Lentz, D. (1998). Właściwości przeciwdrobnoustrojowe składników Piper aduncum. Fitoterapia Badania, 11(2), 142-144. https://doi.org/10.1002/(SICI)1099-1573(199703)11:2%3C142::AID-PTR61%3E3.0.CO;2-Y
Parrado, C., Nicolas, J., Juarranz, A., & Gonzalez, S. (2020). Rola wodnego ekstraktu Polypodium leucotomos w fotoprotekcji. Nauki fotochemiczne i fotobiologiczne: Dziennik Urzędowy Europejskiego Stowarzyszenia Fotochemii i Europejskiego Towarzystwa Fotobiologii, 19 (6), 831–843. https://doi.org/10.1039/d0pp00124d
~ 152 ~ Permin, H., Norn, S., Kruse, E. i Kruse, PR (2016). O historii kory Cinchona w leczeniu malarii. Dansk medicinhistorisk arbog, 44, 9–30. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29737660/
~ 152 ~ Baza danych zakładów PFAF. (nda). Cinchona officinalis. https://pfaf.org/user/Plant.aspx?LatinName=Cinchona+officinalis
Baza danych zakładów PFAF. (ndb). Croton lechleri https://pfaf.org/user/Plant.aspx?LatinName=Croton+lechleri
Pona, A., Cline, A., Kolli, SS, Taylor, SL, & Feldman, SR (2019). Przegląd przyszłych spostrzeżeń dotyczących Smoczej Krwi w dermatologii. Terapia dermatologiczna, 32(2), e12786. https://doi.org/10.1111/dth.12786
Pourang, A., Dourra, M., Ezekwe, N., Kohli, I., Hamzavi, I., & Lim, HW (2021). Potencjalny wpływ ekstraktu Polypodium leucotomos na fotostarzenie wywołane promieniowaniem ultrafioletowym i światłem widzialnym. Nauki fotochemiczne i fotobiologiczne: Dziennik Urzędowy Europejskiego Stowarzyszenia Fotochemii i Europejskiego Towarzystwa Fotobiologii, 20 (9), 1229–1238. https://doi.org/10.1007/s43630-021-00087-x
Ramirez, G. (2003). Sangre de drago (Croton lechleri Muell. Arg). Natura Medicatrix, 21(4), 213-217. https://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/4956317.pdf
Raza, MA, Rehman, FU, Anwar, S., Zahra, A., Rehman, A., Rashid, E., … Ilahi, H. (2021). Lecznicze i aromatyczne działania chinchony: przegląd. Asian Journal of Advances w badaniach, 8 (2), 42-45. https://www.researchgate.net/profile/Fazal-Ur-Rehman-2/publication/352125307_The_Medicinal_and_Aromatic_Activities_of_Cinchona_A_Review/links/60ba2490299bf10dff96d008/The-Medicinal-and-Aromatic-Activities-of-Cinchona-A-Review.pdf?origin= szczegóły_publikacji
Richter M., Diertl K.-H., Emck P., Peters T. i Beck E. (2009). Powody wyjątkowej różnorodności roślin w tropikalnych Andach w południowym Ekwadorze. Krajobraz Online, 12, 1-35. https://doi.org/10.3097/LO.200912
Santos, M.L., Magalhães, .F., da Rosa, .B., de Assis Santos, D., Brasileiro, G., de Carvalho, LM., … Andrade, .A. (2013). Aktywność przeciwgrzybicza ekstraktów z liści Piper aduncum przygotowanych różnymi rozpuszczalnikami i technikami ekstrakcji przeciwko dermatofitom Trichophyton rubrum i Trichophyton interdigitale. Brazylijski Dziennik Mikrobiologii, 44(4), 1275-1278. http://dx.doi.org/10.1590/S1517-83822013000400035
Taher, M., Amri, MS, Susanti, D., Abdul Kudos, MB, Nor, NFA. & Syukri, Y. (2020). Zastosowania lecznicze, fitochemia i właściwości farmakologiczne Piper aduncum L. Sains Malaysiana, 49 (8), 1829-1851. http://dx.doi.org/10.17576/jsm-2020-4908-07
Taylor, L. (2005). Sangre de Grado. Lecznicza moc ziół z lasów deszczowych. Wydawcy Rain-Tree. https://rain-tree.com/sangre.htm
~ 152 ~ Redaktorzy Encyclopaedia Britannica (2018). Piperaceae. Encyklopedia Britannica. https://www.britannica.com/plant/Piperaceae
~ 152 ~ Winkelmann, RR, Del Rosso, J. i Rigel, DS (2015). Wyciąg z Polypodium leucotomos: raport o stanie skuteczności klinicznej i bezpieczeństwa. Journal of Drugs in Dermatology, 14(3), 254-261. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25738847/
